Američka geopolitika i geostrateško prilagođavanje

Interviju

Dr Todor Petković, general u penziji: Američka geopolitika i geostrateško prilagođavanje

Svet ima kraja dva

Međunarodni poredak u 21. veku obeležavaće nešto što na prvi pogled deluje protivrečno: s jedne strane dolazi do usitnjavanja, a s druge do sve veće globalizacije. Na nivou međudržavnih odnosa, novi poredak će se sastojati od najmanje šest velikih sila - Sjedinjenih Američkih Država, Evrope, Kine, Japana, Rusije i možda Indije, kao i od mnoštva srednjih i manjih država. Istovremeno, međunarodni odnosi prvi put su postali globalni. O tome razgovaramo sa generalom u penziji dr Todorom Petkovićem

Razgovarao: Miodrag Dinić

Znati geografiju jedne države - da li to znači znati njenu spoljnu politiku?

- Napoleon je jednom rekao da "znati geografiju jedne d

ržave znači znati njenu spoljnu politiku". Međutim, razumevanje značaja političke geografije mora se prilagoditi novim odnosima sila u svetu. U većem delu istorije međunarodnih odnosa kontrola teritorija bila je osnova političkih konflikata. U tom nadmetanju, geografski položaj još uvek je ključna tačka za utvrđivanje spoljnih prioriteta nacionalne države, a veličina nacionalne teritorije i dalje važi kao jedan od glavnih kriterijuma za status moći.

Da li je to bila osnova istorijskog političkog konflikta?

- U većem delu istorije međunarodnih odnosa, kontrola teritorije bila je osnova političkog konflikta. Nacionalno samonagrađivanje prisvajanjem veće teritorije ili osećanje nacionalnog poniženja (zbog gubitka "svete" zemlje) bili su uzrok ratova koji su se vodili od nastanka nacionalizma. Nije preterano reći da je teritorijalni imperativ bio glavni pokretač agresivnog ponašanja nacionalnih država, jer su sve imperije stvarane putem pažljivog zauzimanja i branjenja vitalnih geografskih tačaka kao što su Gibraltar, Suecki kanal ili Singapur, koje su služile kao čvorišta u mreži sistema imperijalne kontrole.

No, da li je teritorijalno posedovanje danas za većinu nacionalnih država počelo da gubi na značaju, iako su, u određenom obimu, teritorijalni problemi još uvek važni za oblikovanje spoljne politike pojedinih država?

- Za određivanje međunarodnog statusa države ili njenog međunarodnog uticaja, sve više se dolazi do saznanja da su drugi faktori bitniji od teritorije. Japan je za to dobar primer. Ipak, geografski položaj još uvek utiče na utvrđivanje neposrednih prioriteta države - a što je veća njena ekonomska, vojna i politička moć, to je veći i radijus vitalnih političkih interesa, uticaja i angažmana te države koji nadilazi njene neposredne susede. Tu se ne radi samo o poricanju samoopredeljenja etničkoj braći, tj. njihovog prava da se pripoje državi matici ili zbog lošeg tretmana nacionalne manji ne u susednoj državi, nego i o jačanju nacionalnog statusa preko teritorijalnog proširenja.

U kom pravcu se u novoj globalnoj raspodeli moći menjaju američka geopolitika i geostrategija?

- Prilikom razmatranja pojma američke svetske supremacije mora se veoma pažljivo uzeti u obzir činjenica da je politička geografija ostala kritična tačka u međunarodnim poslovima. Na nivou međudržavnih odnosa, novi poredak će se sastojati od najmanje šest velikih sila - Sjedinjenih Američkih Država, Evrope, Kine, Japana, Rusije i možda Indije, kao i od mnoštva srednjih i manjih država. Istovremeno, međunarodni odnosi su prvi put postali globalni.

Da li evroazijski kontinent danas za Sjedinjene Američke Države predstavlja osnovu za svetsku supremaciju?

- Sjedinjene Američke Države danas poseduju međunarodni primat tako što je njihova moć direktno razdeljena na tri periferije evroazijskog kontinenta, odakle se njihov moćni uticaj širi na države koje zauzimaju evroazijsko zaleđe.

Pretpostavlja se da je upravo to područje na kom se u nekom doglednom vremenu mogu pojaviti rivali američkoj moći?

- Evroazija je prostor na kojem se sprovodi politika većine jakih i dinamičnih država. Svi istorijski pretendenti za epitet velike sile potiču iz Evroazije. Najveći svetski aspirant na regionalnu hegemoniju sa te teritorije su, mereno čak i prema broju stanovnika, Kina i Indija, koje predstavljaju moguće ekonomske i političke izazove za američku supremaciju. Odmah iza Sjedinjenih Država, narednih šest najvećih ekonomija i vojnih potrošača je upravo u tom području i sve su to priznate svetske nuklearne sile.

Da li je Evroazija osovinski superkontinent sveta?

- Apsolutno. Evroazija ima 75 odsto svetske populacije, 60 odsto svetskog društvenog proizvoda i 70 odsto svihsvetskih rezervi. Ukupno uzet evroazijski potencijal prevazilazi čak potencijale Amerike. Sila koja bi dominirala Evroazijom imala bi direktan uticaj na dva do tri svetska ekonomski najrazvijenija regiona - zapadnu Evropu i istočnu Aziju i automatski bi kontrolisala Bliski istok i Afriku.

Šta evroazijska strategija predstavlja za Sjedinjene Američke Države?

- Evroazijska strategija za Sjedinjene Američke Države predstavlja ciljno angažovanje oko geostrateških dinamičkih država i pažljivo postupanje sa geopolitičkim katalitičkim državama, kako bi se sačuvao dvostruki američki interes i to: kratkoročni za održavanje Sjedinjenih Država kao jedine globalne sile, i dugoročni, za rast institucionalizacije globalne saradnje. To podseća na vreme antičkih imperija, kada su osnovna tri imperativa imperijalne geostrategije bili: sprečavanje zavere i time sačuvati bezbednosnu zavisnost među vazalima, zatim održavati zavisne teritorije pokorenim i zaštićenim i paziti da se varvari ne udruže.

Ko su ključni međunarodni akteri na zapadnoj periferiji Evroazije?

- To su i dalje Francuska i Nemačka, dok je američki glavni cilj da širi demokratski evropski mostobran na Daleki istok. Francusku i Nemačku u tome motiviše vizija ujedinjeneEvrope, sa željom da Evropa postane dovoljno moćna da sa Amerikom podeli odgovornost i teret globalnog vođstva.

Da li postoje poklapanja između evropske dileme oko Evroazije i pitanja koji se tiču Rusije?

- Svakako. Prednost se daje demokratskoj Rusiji koja je u tesnoj vezi sa Evropom, jer, kao takva Rusija postaje partner u oblikovanju stabilnije i kooperativnije Evroazije. Međutim, tu se mora imati u vidu i ambicija i želja Rusije za specijalnom ulogom u Evroaziji, takvoj koja bi zahtevala potčinjavanja Moskvi novih nezavisnih postsovjetskih država.

Da li je Evroazija područje mogućih ratnih sukoba?

- Ogroman i geopolitički fluidan prostor Evroazije, gde se nalazi 27 država i gde živi oko 450 miliona stanovnika, područje je velikih izazova, pa i mogućih vojnih sukoba u narednom periodu. Postojeća napetost između Turske i Irana smanjuje njihovu stabilizujuću ulogu na ovom području.

Koliko je za Sjedinjene Države od ključnog značaja geostrateškopitanje Kine kao velike sile?

- Pitanje Kine kao regionalne sile nije samo stvar jednostavnog potvrđivanja neke parole, već je suština pitanja u tome koliko je veliku zonu kineskog uticaja Amerika spremna da prihvati, kao deo uspešnog uvođenja Kine u svetske poslove? Ukoliko bi Vašington sredio odnose sa Pekingom, to bi imalo neizbežne posledice po stabilnost američko-japansko-korejskih bezbednosnih odnosa. Međutim, za Sjedinjene Američke Države je Kina i dalje suparnik, a ne strateški partner.

Kako ekonomski, politički i vojni uspon Kine utiče upravo na odnose Amerike, Južne Koreje i Japana?

- Veoma brz kineski uspon mogao bi da dovede Japan u dilemu: da li da stane uz Ameriku protiv Kine ili da bez Amerike stupi u savezništvo sa Kinom. Međutim, Japan se može domoći statusa globalnog lidera samo kroz aktivno uključivanje u snage koje održavaju mir u svetu i kroz ekonomski razvoj. Zato je zadatak politike Vašingtona da obezbedi da Japan sledi takav izbor, a da regionalni uspon Kine ne isključi stabilnu američko-korejsko-japansku ravnotežu istočnoazijske moći. Zato je Americi potrebno mnogo diplomatske umešnosti i političke imaginacije da bi japansku energiju kanalisala u internacionalnom pravcu, a kinesku snagu ka regionalnom prilagođavanju.

Očigledno je da je blisko političko partnerstvo Vašingtona i Tokija od obostranog interesa?

- Partnerstvo Amerike i Japana veoma je važno za Sjedinjene Države u očuvanju geostrateške misije na Dalekom istoku, a za Japan za ojačavanje aspiracija na globalnom nivou. Kada bi se Japan odrekao političkog partnerstva sa Sjedinjenim Državama, to bi za posledicu imalo njegovo okretanje ka ponovnom naoružavanju ili ka separatnom približavanju Kini. To bi, ipak, u potpunosti označilo kraj američke uloge u azijskopacifičkom regionu i unapred zatvorilo put regionalno stabilnog trougaonog aranžmana, koji uključuje Ameriku, Japan i Kinu. Samo pomoću tesnog saveza sa Japanom, Amerika će biti u stanju da se prilagodi kineskim regionalnim aspiracijama.

Da li u stabilnoj pluralističkoj Evroaziji veća i ekonomski jača Kina može imati geopolitičke interese na nekim područjima Evroazije koji su spojivi sa američkim geostrateškim interesima?

- Rastući kineski interesi u centralnoj Aziji neizbežno ograničavaju slobodu akcije Rusije u njenom nastojanju da ostvari bilo koji oblik političke reintegracije regiona pod kontrolom Moskve. Rastuća potreba Kine za energijom diktira zajednički interes sa Amerikom u održavanju slobodnog pristupa i političke stabilnosti u regionima koji proizvode naftu, posebno u Persijskom zalivu. Istovremeno, kineska podrška Pakistanu ograničila bi ambicije Indije da podeli ovu zemlju i postavila protivtežu indijskoj sklonosti da sarađuje sa Rusijom kada su u pitanju problemi Avganistana i centralne Azije.

A šta je sa kineskim pitanjem Tajvana?

- Veća Kina, pogotovu nakon prisajedinjenja Hongkonga, postavlja pitanje ponovnog ujedinjavanja Tajvana sa kopnom, jer se Kina nikada nije pomirila sa činjenicom da se Tajvan zauvek odvojio. Pokušaj Kine da izvrši nasilnu reintegraciju Tajvana primorala bi Vašington da interveniše, ne toliko zbog zaštite odvojenog Tajvana, koliko zbog zaštite američkog geopolitičkog interesa u Azijskopacifičkom regionu. To bi dovelo do sukoba Kine i Sjedinjenih Država, a i druge posledice za obe države bile bi veoma štetne. Posebno bi se to negativno odrazilo na američke napore da u istočnoj Evroaziji stvori stabilnu ravnotežu moći. To pitanje je danas posebno aktuelno zbog naoružavanja Tajvana u iznosu od više milijardi dolara.

Za razliku od Kine koja grabi ka statusu globalne sile, tek pošto prethodno postane regionalna, može li Japan steći globalni uticaj?

- To se može dogoditi pod pretpostavkom da Japan ne želi da bude regionalna sila. Iz toga proizilazi da Japan za Sjedinjene Države treba da bude vitalni i najvažniji partner u konstruisanju sistema globalne kooperacije i utvrđivanju nove mape svetskih poslova, a regionalno dominantna Kina treba da postane američki oslonac u tradicionalnom domenu politike moći, čime bi uloga Kine u tom pogledu bila ravna ulozi proširene Evrope na zapadu Evroazije.

A šta se u ovom kontekstu dešava sa Korejom?

- Koreja, geopolitički ključna država u severoistočnoj Aziji, mogla bi opet da postane izvor spora između Kine i Amerike, a njena budućnost će imati neposredni uticaj na američko-japansku vezu. Kada bi SAD povukle svoje trupe iz Južne Koreje to bi verovatno prouzrokovalo novi rat, a Japan bi u strahu da Amerika ne povuče trupe i sa njegove teritorije, naglo nastavio sa naoružavanjem što bi vodilo širokoj destabilizaciji regiona kao celine. No, kada bi došlo do ponovnog ujedinjenja Koreje, a američke snage i dalje ostale na tlu Koreje, to bi Kinezi neizbežno posmatrali kao nešto što je postavljeno protiv Kine.

Kako Sjedinjene Države treba da se ponašaju prema Turskoj da bi se stabilizovali južni Kavkaz i centralna Azija?

- Sjedinjene Američke Države moraju da budu oprezne u odnosima prema Turskoj. Ako se Turska bude osećala kao evropski izgnanik onda će se više približiti islamskim državama, a manje saradnji sa Zapadom i integrisanju centralne Azije u svetsku zajednicu. Amerika treba da iskoristi svoj uticaj u Evropi i omogući Turskoj evropsku pripadnost, a kod turskih političara da onemogući preuzimanje fundamentalne islamske orijentacije. Redovne konsultacije sa Turskom u vezi sa basenom Kaspijskog mora i centralne Azije pothraniće u Turskoj osećaj strateškog partnerstva sa Sjedinjenim Državama. Američki dugoročni interes u Evroaziji lakše bi bio postignut izbegavanjem postojećih američkih zamerki na tursko-iransku ekonomsku saradnju, posebno u konstruisanju novog naftovoda iz Azerbejdžana i Tadžikistana.

A šta se dešava sa Indijom?

- Mada je do sada imala pasivnu ulogu u svemu, Indija ima veoma važnu ulogu na evroazijskoj sceni. Održavanje indijske demokratije samo je po sebi važno, jer potvrđuje saznanja da ljudska prava i demokratija nisu ekskluziva Zapada. Neuspeh Indije u demokratiji bio bi težak udarac, uklanjanje snaga koje doprinose održavanju azijske ravnoteže, posebno u uslovima rasta Kine. Indija mora biti uključena u održavanje regionalne stabilnosti.

Šta, u stvari, predstavlja američko geostrateško prilagođavanje?

- To je srednjoročni cilj koji predviđa negovanje partnerstva, ujedinjenu i politički definisanu Evropu, regionalno nadmoćnu Kinu, postimperijalno evropski orijentisanu Rusiju i demokratsku Indiju. Zavisno od uspeha ili neuspeha u oblikovanju širih strategijskih odnosa između Evrope i Kine, formiraće se i buduća uloga Rusije i utvrditi evroazijska jednačina centralne sile.

General-major u penziji, doc. dr Todor Petković završio je Vojnu akademiju, smer PVO, Komandno-štabnu akademiju RV i PVO i Školu nacionalne odbrane. Diplomirao je i na Fakultetu za sociologiju, političke nauke i novinarstvo u Ljubljani - smer međunarodni odnosi, kao i poslediplomske studije na ovom fakultetu. Doktorirao je sa tezom Ekonomsko ratovanje i poslovna špijunaža u globalnoj strukturi međunarodnih odnosa. Radni vek završio je u Upravi bezbednosti Vojske Jugoslavije. Zaposlen je kao profesor na Visokoj poslovnoj školi strukovnih studija iz Čačka.

Knjigu dr Todora L. Petkovića Poslovna špijunaža i ekonomsko ratovanje, drugo izdanje, možete kupiti u redakciji Tabloida ili naručiti telefonom na broj (011) 7621-205, po ceni od 1.200 dinara.

www.magazin-tabloid.com